Een digitale overheid als een kathedraal: van visie naar realisatie

Bovenstaande is een fragment uit een opiniestuk eind vorig jaar van Jan Smedts - Hoofd van Digitaal Vlaanderen. In zijn stuk stelt hij de treffende vraag of we voor het realiseren van een efficiënte en eenvoudige overheid wel met het juiste perspectief bezig zijn. Hij pleit met een verwijzing naar de Sagrada Famíilia voor meer 'kathedraaldenken': een visie hebben, groot durven denken en plannen op meerdere jaren. Enkel zo kunnen we bouwen aan een robuust en duurzaam IT-platform voor de overheid - een GovernmentOS - om schaalvoordelen, snelheid en vereenvoudiging te realiseren.

Van 'Shift Left' naar ‘Dump Left' 

Als we even uitzoomen, is de complexiteit waarmee overheden te maken hebben geen verrassing. Nieuwe regelgeving, toenemende verwachtingen van burgers over veilige digitale diensten en een groeiende cyberdreiging zorgen ervoor dat eenvoudige oplossingen niet meer volstaan. Dit alles, in combinatie met de druk om meer te realiseren met minder middelen en de constante noodzaak tot snelle innovatie, duwt IT-teams tot het uiterste. 

De reflex van de IT-industrie is dan om 'shift left' te denken: complexiteit zo vroeg mogelijk aanpakken. Helaas leidt dit in de praktijk vaak tot een 'dump left', waarbij de complexiteit zich aan het begin ophoopt en projecten vastlopen. Een robuust platform - zoals een GovernmentOS - kan de sleutel zijn om deze complexiteit te beheersen. Het bouwen van zo’n platform komt echter met de nodige uitdagingen. Uitdagingen waar we hieronder kort verder op ingaan. 

Choose life. Choose a job. Choose a career. Choose a family… 

“I chose not to choose life. I chose somethin' else. And the reasons? There are no reasons.”

Deze bekende openingsmonoloog uit de klassieker Trainspotting resoneert ook in deze context. Hoe nemen we in de uitbouw van zo’n GovernmentOS weloverwogen keuzes die niet alleen de behoeften van een individuele entiteit dienen, maar ook bijdragen aan het grotere geheel? Wat kopen we aan als product en wat bouwen we zelf? En vooral: wat is de redenering achter deze keuzes? Want de keuzes die we vandaag maken, bepalen of we een gemeenschappelijke, schaalbare basis leggen of dat we onbedoeld teruggaan naar de Vlaamse koterij en een lappendeken van losstaande systemen creëren. 

GovermentOS of ChaOS?

Het opzetten van een GovernmentOS is bovenal ook een strategische uitdaging die verder gaat dan alleen technologie. Hoe kunnen we een platform creëren dat tegelijkertijd: 

• een sterke, gemeenschappelijke basis biedt 

• maximaal inzet op herbruikbare bouwstenen 

• de innovatiekracht van de verschillende entiteiten niet afremt, maar juist stimuleert 

• onderhoudbaar en toekomstbestendig is. 

Dit is een delicate evenwichtsoefening: welke onderdelen van het platform moeten rigide en gemeenschappelijk zijn, en welke moeten net flexibel en entiteit-specifiek zijn? Hoe zorgen we voor standaardisatie en schaalvoordelen zonder dat we moeten inboeten aan innovatie en snelheid? Of met andere woorden: hoe voorkomen we dat dit alles uitmondt in chaos en zorgen we ervoor dat het eenvoudig, begrijpbaar en onderhoudbaar blijft?

Swipe left of swipe right?

Naast de architecturale uitdagingen is ook een adequaat samenwerkingsmodel een belangrijk element. Het GovernmentOS moet een antwoord bieden op de complexe structuur van de Vlaamse overheid, met al haar entiteiten, partners en leveranciers.  

Het doel is een platform te creëren waarop al deze partijen eenvoudig en efficiënt samen oplossingen kunnen bouwen. Het is cruciaal dat partijen minimale frictie ervaren en niet worden gedwongen het platform te gebruiken. De bedoeling is dat ze met een enthousiaste 'swipe right' ja zeggen tegen het platform. Een te moeilijk of te beperkend platform zal altijd leiden tot wegen errond.

In theory, theory and practice are the same. In practice, they are not.

Sessie: Een platform voor de overheid: kathedraal of zandkasteel?

Benieuwd naar een mogelijke realisatie van een 'GovernmentOS' in de praktijk? 
Kom op donderdag 23 oktober 2025, tijdens Trefdag Vlaanderen Digitaal in Gent, om 14:15 uur naar mijn presentatie 'Een platform voor de overheid: kathedraal of zandkasteel' in Hal 5 - Zaal 1 en ontdek hoe we theorie in praktijk omzetten.

Oh, en voor ik het vergeet: De Sagrada Família werd niet met zandschopjes gebouwd, dus die mogen alvast thuisblijven. 

Bekijk het volledige programma van Trefdag Vlaanderen Digitaal